Οι συνέπειες της νεοφιλελεύθερης επίθεσης έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται ορατές στην καθημερινή ζωή. Μειώσεις μισθών, ελαστικοποίηση, υψηλή ανεργία και άνοδος του πληθωρισμού, κλείσιμο επιχειρήσεων και περιστολή θέσεων εργασίας, άγχος και επισφάλεια. Ένα αμάλγαμα φόβων που συντήκεται με την διαχείριση της κρίσης μέσω της ανασφάλειας και των εκβιαστικών διλλημάτων, ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο για την κυριαρχία αποτέλεσμα… η μοιρολατρική αποδοχή των νέων όρων ύπαρξης. Η ανταγωνιστικότητα που αποτελούσε το κυρίαρχο ιδίωμα των σύγχρονων κοινωνιών του υλικού ευδαιμονισμού αποκτά κανιβαλικές προεκτάσεις, οι οποίες γεμίζουν το επικοινωνιακό κενό μεταξύ των εκμεταλλευομένων. Από τη ρυμοτομία των μεγαλουπόλεων ως την εμπορευματοποίηση επιθυμιών και συναισθημάτων, όλα συνέτειναν στον κατακερματισμό της ανθρώπινης ταυτότητας και την ενοποίησή της κατ’ εικόνα των καταναλωτικών – συμπεριφορικών προτύπων. Ήδη από τότε σε χαρακωμένα χέρια σχεδιάζονταν απεγνωσμένες απόπειρες επανοικειοποίησης του εαυτού μέσω του πόνου, παραληρηματικές αρνήσεις ρόλων και υποχρεώσεων, προσπάθειες να σταματήσει ο χρόνος που μετρά αδυσώπητα την απόσταση από την αποτυχία. Οι σαρωτικές αλλαγές του νεοφιλελευθερισμού εντείνουν αυτή την κατάσταση και επιδεινώνουν τις ψυχικές επιπτώσεις της μείωσης, ή και της κατάργησης, της αγοραστικής δύναμης στο εσωτερικό μιας κοινωνίας ήδη κουρσεμένης από τα αλλοτριωτικά παράγωγα του υλικού ευδαιμονισμού. Μπορεί να μην ήταν η βασική επιδίωξη των μηχανισμών, να μην δουλευόταν στην προπόνηση, σίγουρα όμως τους βγήκε στο γήπεδο… Η εξύψωση των εμπορευμάτων και η συνακόλουθη πραγμοποίηση των ανθρώπων μορφοποίησαν μια κρίσιμη αναγωγή που περισφίγγει τον φαύλο κύκλο της απώλειας του εαυτού. Αφού τα εμπορεύματα είναι δηλωτικά του κύρους και της προσωπικότητας όσο περισσότερο ανασφαλής και ετερόφωτος νιώθει ο άνθρωπος τόσο περισσότερο οφείλει να καταναλώνει. Η διακοπή αυτής της αλληλουχίας, ειδικά αν δεν είναι συνειδητό αποτέλεσμα μιας συνολικής πολιτισμικής κριτικής, γεννά αισθήματα ανυπαρξίας και οδηγεί σε μια μειωτική πρόσληψη του εαυτού που ανοίγει διάπλατα το παράθυρο στην κατάθλιψη.
Επιπλέον τα επαίσχυντα τρομολαγνικά διλλήματα και οι εργοδοτικοί εκβιασμοί είναι από μόνα τους αρκετά για να πυροδοτήσουν μια οργή γενικευμένη, η οποία όμως μένει βουβή, στραγγαλισμένη στη μέγγενη του άγχους και της επισφάλειας. Εν τέλει σωματοποιείται, αλληλεπιδρά με τα πιεστικά πρότυπα επιτυχίας και τις διαμορφωθείσες κοινωνικές αντιλήψεις ξεσπώντας στον εαυτό των φορέων της. Η απουσία δεσμών και δικτύων αλληλεγγύης μεταξύ κοινωνικών ομάδων, αλλά και μεταξύ υποκειμένων των ίδιων ομάδων, συμβάλλει σε αποτελέσματα που αποτυπώνονται ανάγλυφα στα αρχεία των εξωτερικών ιατρείων των ψυχιατρικών κλινικών και αντίστοιχων νοσοκομειακών τμημάτων. Ψυχοσωματικές διαταραχές, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, αγχώδη σύνδρομα ακόμα και ψυχωσικά επεισόδια, όλα ανοίγουν την αγκαλιά τους στον μοναχικό άνθρωπο. Σε αυτόν που έμαθε να βιώνει τη μη σύμπλευση με τα προβαλλόμενα πρότυπα ως αποτυχία και την εξωτερίκευση της αδυναμίας ως κάτι το ντροπιαστικό. Η ανεργία, η ανέχεια, η αδυναμία πληρωμής λογαριασμών, όλα πρέπει να μένουν εν οίκω, στη σφαίρα του ανομολόγητου, στη σκιά της ταμπέλας με το σλόγκαν της εποχής: «Η ευτυχία του ενός είναι η κόλαση του άλλου».
Στην αντίθετη περίπτωση, όταν η οργή ξεχειλίζει, συνήθως γεννά συμπεριφορές που αναπαράγουν το κανιβαλικό ιδίωμα της επικράτησης του ισχυρού, το οποίο αποτελεί (άρρητα έστω) πεμπτουσία του νεοφιλελευθερισμού. Ανούσιοι ξυλοδαρμοί, ερειστική διάθεση και αμετροεπής ευθιξία που ξεσπά σε υβρεολόγια είναι χαρακτηριστικές εκδηλώσεις αυτού του φαινομένου. Υπάρχει όμως και μια άλλη τραγική όψη σε αυτό το νόμισμα. Ο νεοφιλελευθερισμός λόγο των επιδιώξεων, των αποτελεσμάτων και των μέσων εφαρμογής του συμπλέει με μια προσπάθεια συντηρητικής μετατόπισης των κοινωνικών αντιλήψεων, η οποία ανοίγει το δρόμο στην ανάκαμψη του επιθετικού εθνικισμού αλλά και των χυδαιότερων εκφάνσεων της πατριαρχίας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η περίοδος του θατσερισμού και του ρεηγκανισμού, σε Μ. Βρετανία και Η.Π.Α. αντίστοιχα, χαρακτηρίστηκαν από την μεγάλη αύξηση καταγραφής περιστατικών κακοποίησης γυναικών και παιδιών, από την επιθετική αναβίωση της χριστιανικής δεξιάς και των συλλόγων ενάντια στο δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση, αλλά και από την αύξηση της ρατσιστικής βίας εναντίων μεταναστών, μαύρων και ανθρώπων με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό.
Κάπως έτσι προκύπτουν οι αθέατες επιπτώσεις της βίαιης αναδιανομής του πλούτου προς τα πάνω, που σηματοδοτούν ένα σφοδρό πόλεμο κατά της κοινωνίας. Επιπτώσεις που καταγράφονται στα ψιλά των εφημερίδων ή χάνονται στην επαγγελματική λακωνικότητα και την επιλεκτική πίεση χρόνου στα δελτία ειδήσεων και τις ενημερωτικές εκπομπές. Ένα δείγμα γραφής μας παρουσιάστηκε πριν λίγο καιρό… όταν η δημόσια τηλεόραση, με το δέοντα επαγγελματισμό και την επιβεβλημένη άχρωμη φωνητική τονικότητα, μας πληροφόρησε ότι περίπου 500 άνθρωποι είχαν αυτοκτονήσει στην Ιρλανδία, μια χώρα προηγμένου καταναλωτισμού, από τη στιγμή που ανακοινώθηκε η υπαγωγή της εθνικής της οικονομίας στον μηχανισμό στήριξης (στη γνωστή «τρόικα»). Μονήρη ηλεκτρόνια σε φρενήρης ρυθμούς που απώλεσαν ξαφνικά ή ήταν σίγουρο ότι θα απολέσουν τον επίπλαστο πυρήνα εργασία – κατανάλωση. Με αντίστοιχο ηχόχρωμα, αλλά πιο θλιμμένο ύφος λόγο πατριωτικής αλληλεγγύης, ενημερωθήκαμε πρόσφατα ότι έχουν τριπλασιαστεί η πωλήσεις αντικαταθλιπτικών στην Ελλάδα.
Όσο λοιπόν εξακολουθούν η ενοχή και η ντροπή να αποτελούν ανάχωμα στη δημοσιοποίηση του προβλήματος στους οικείους, όσο η τυπική έστω ερώτηση «πως είσαι» απαντιέται με το επίσης τυπικό «μια χαρά», όσο δεν γίνεται προσπάθεια να γκρεμιστούν τα αναχώματα που κρύβουν την ολότητα του πολέμου και της λεηλασίας των ζωών μας, τόσο θα επιζητούνται ατομικές λύσεις και θα προλειαίνεται το έδαφος για εξίσου μοναχικές απογνώσεις. Με τη συνδρομή ειδικών που επιζητούν να μας κάνουν λειτουργικούς σε έναν ανθρωποφαγικό κόσμο, όσο το διακύβευμα παραμένει η υπέρβαση μιας δυσλειτουργικής προσαρμογής τόσο αυτή η πλευρά της καπιταλιστικής λεηλασίας θα παραμένει αθέατη. Και ο πόλεμος αυτός θα εξακολουθεί να έχει τους δικούς του αγνοούμενος με διαγραμμισμένες συνταγές στην τσέπη…
